Februari historie

1 februari …. ’t begin van een koude periode …. en 30 jaar na de watersnoodramp

Op 1 februari 1956 bedroeg het etmaalgemiddelde in Beek bij Maastricht -14,5 graden. Zelfs in Vlissingen vroor het overdag streng, het kwik was er om 14.00 uur -9,9 graden.

Op 1 februari 1983 raasde een orkaan over de Noordzee. In IJmuiden werden windstoten waargenomen van 137 km/h. In Den Helder werd een windkracht 10 geregistreerd met een maximale windstoot van 144 km/h.

Extremen De Bilt
Koudst: -16.3 (1917)
Warmst: 14.2 (1957)
Natst: 16.8 mm (1953)
Zonnigst: 8.2 uren (1982, 1993)

2 februari …. hoge waterstanden! …. ijs(rij)banen ….. en de IJsselmeertocht
We schrijven het jaar 1995. Vanaf 23 januari begon de Maas flink te stijgen, dit n.a.v. de vele regens in Luxemburg en de Ardennen. Maar ook de Rijn kreeg met hoge waterstanden te maken. Op 27 januari 1995 werden duizenden mensen geëvacueerd. Op de 27e brak later op de dag de dijk door bij Susteren. Ook in de rest van het rivierengebied kregen de dijken het zwaar te verduren door het wassende water. Op de 2e februari 1995 brak het cruciale moment aan of de dijken het zouden houden. 250.000 mensen waren inmiddels geëvacueerd. Complete dorpen en steden waren veranderd in spooksteden.

In de ochtend van 2 februari 1996 begon het te ijzelen en autowegen in vooral het zuidwesten van het land veranderden in complete ijsbanen. In de avond begon het ook nog te sneeuwen en 2 dagen later werd voor het eerst sinds de strenge winter van 1963 de IJsselmeertocht gereden.

Op 2 februari 2001 sneeuwde het in Borculo maar liefst 16-uurvakken. In de avond lag er een sneeuwdek van ruim 6 cm. Een ander belangrijk wapenfeit werd toegezonden door Jos Saanen. Op 2 februari 1990 waren het Amerikaanse straaljagers die tijdens hun vlucht opmerkelijke verschijnselen zagen toen ze boven een onweerscomplex vlogen. Vanuit de wolken zagen ze toen bliksem vanuit de wolken omhoog schieten. Er werden tientallen van deze, naar boven gerichte bliksemflitsen waargenomen. Een duidelijke verklaring voor het ontstaan ervan is nog niet duidelijk. De oplichtende flitsen worden ook wel “sprites” genoemd.

Extremen De Bilt
Koudst: -17.4 (1956)
Warmst: 15.5 (2002)
Natst: 14.2 mm (1970)
Zonnigst: 8.7 uren (1959)

3 februari …. 33 uur sneeuw… en een vergeten winter
In het weekeinde van 2 op 3 februari 2001 leek de luchtdrukverdeling sterk op die van eind januari/begin februari 1956. Een ijzersterk hogedrukgebied lag boven het noorden van Rusland en Scandinavië, echter het Azorenhoog verhinderde een uitval van ijzige kou naar het westen. We kwamen twee etmalen in het grensgebied te liggen, waarbij er in het noorden en oosten sneeuw viel, in het midden kwam het tot ijzel en in het westen en zuiden regende het. In Borculo sneeuwde het 33 uurvakken in 2 dagen, dat mag best uniek worden genoemd. In het noordoosten zorgde een verder aanwakkerende oostenwind voor sneeuwduinen. Wat een verschil met 2002!!

Op 3 februari gaan we terug naar de winter van 1954, een beetje een vergeten winter tussen de Grote van 1947 en februari 1956. Er heerste rustig, maar koud weer in januari en dat leverde een Elfstedentocht op. Die werd gewonnen door Jeen van de Berg. Het was prachtig ijs en 82% van de deelnemers kwam over de finish. Doordat het voor de 3e februari bitter koud was met strenge vorst en een harde wind, waren veel deelnemers op de dag zelf niet komen opdagen.

Op 3 februari 1942 vroor het in Winterswijk 18 graden en op 3 februari 1917 werd in Sittard -17 graden op de buis afgelezen.

Extremen De Bilt
Koudst: -19.9 (1912)
Warmst: 16.1 (2004)
Natst: 24.0 mm (1922)
Zonnigst: 8.1 uren (1929)

4 februari …. zware storm in WO II …. de IJsselmeertocht … en een trage dooiaanval
Op 4 februari 1944 woedde er een zware storm, waarbij met name over de dijken van het Groninger Waddengebied veel water sloeg. Op last van de Duitse bezetters werd hier niets over verteld, want over het weer mocht niets in de kranten worden vermeld, in de kranten die nog verschenen uiteraard.

Op 4 februari 1996 werd voor het eerst sinds de strenge winter van 1963 de IJsselmeertocht verreden. Ongeveer 50.000 mensen konden schaatsen van Enkhuizen naar Stavoren en weer terug. De tocht leidde tot een chaos vanwege slecht ijs en veel ongeoefenden die er aan deelnamen. Op die zondag kwam de Elfstedencommissie bijeen. Mogelijk is die chaos mede aanleiding geweest de tocht nog niet te organiseren. Uiteindelijk werd de tocht helemaal afgeblazen.

Rechts, een motorrijder die zojuist door een duiker bevrijd was uit een groot wak. Ook de motorrijder waagde de riskante overtocht over het IJsselmeer. De duiker is Gjalt Boertjens, zoon van de heer P. Boertjens die ons deze foto opstuurde waarvoor veel dank.
Bron foto: Ruurd Walinga, Friesch Dagblad 4 februari 1996

Bij 3 februari maakten we er reeds melding van: in het weekeinde van 3 en 4 februari 2001 lag er een scheidingslijn tussen zachte en koude lucht boven ons land. Zondagmiddag om 4 uur was het in Nieuw-Beerta -2.9 bij onafgebroken sneeuwval. Op dat moment was het in Limburg en Zeeland al bijna 10 graden. In Borculo was het toen 0.3 met de gehele dag regen. Wat gebeurde er?

In de vroege ochtend van 4 februari drong een neerslaggebied vanuit het zuidwesten het land binnen. Ten zuiden van de lijn Amsterdam-Midden Veluwe, over de Achterhoek viel alleen regen, juist ten noorden van dit gebied ijzel, terwijl in het noorden opnieuw sneeuw begon te vallen. Het treinverkeer in de ijzelzone kreeg grote problemen en in Noord-Holland traden niet alleen problemen op vanwege de ijzel maar ook door de stuifsneeuw. Grote delen van Noord-Holland waren daarom moeilijk bereikbaar per trein, terwijl ook het autoverkeer in zuidelijk Noord-Holland en Flevoland grote hinder van de gladheid ondervond.
Tegen de middag sneeuwde het in vrijwel het gehele noorden van het land. De vorstgrens lag toen op de lijn Haarlem – Amsterdam-Wageningen- Zevenaar. Juist noord van de lijn viel in een smalle en in het oosten van het land wat bredere zone(circa 60 km) ijsregen of was sprake van onderkoelde regen hetgeen spiegelgladde wegen tot gevolg had. Circa 20 km noord van de vorstgrens viel alleen sneeuw.

Gedurende de middag schoof de dooigrens uiterst langzaam door naar het noorden. Rond 1530 uur ging de sneeuw in Schellinkhout over in ijsregen en een uur later in regen, die aanvankelijk nog ijsregen veroorzaakte. Een half uur later was Grootebroek aan de beurt. In Grootebroek kwam het kwik om 1930 uur boven het vriespunt uit. Tussen 1730 en 1900 uur was daar sprake van ijzel, die de bomen deed kraken en ijspegels aan voorwerpen te zien gaf. Ook elders in een brede strook van noordelijk Noord-Holland naar Twente gaf rond die tijd een soortgelijk beeld te zien.
De sneeuwhoogten waren inmiddels in de kop van Noord-Holland opgelopen van ruim 15 tot ruim 20 cm (21 cm in Schellinkhout en Grootebroek). ’s Avonds om 8 uur vroor het in grote delen van Groningen en Friesland nog altijd 3 graden, in Den Helder 1 graad, in Grootebroek was het 0 graden en in het zuiden van het land werden temperaturen van 9 graden gemeten. In Maastricht was het zelfs (zo gezegd) 10 graden.

Heel ander weer was het in 2004. Een zuid-zuidwestelijke aanvoer van tropische lucht joeg de temperaturen boven Nederland op naar 16 tot 18 graden. Dat leverde in Eindhoven een nieuw decaderecord op. Daar werd het 18.0 graden. Gilze-Rijen en Westdorpe kwamen tot resp. 17.6 en 17.5 graden, tegenover slechts 10.4 op Vlieland. Vorig decaderecord was in Epen (17.6) op 9 februari 1989. In De Bilt was het een nieuw dagrecord.

Extremen De Bilt
Koudst: -18.9 (2012)
Warmst: 16.6 (2004)
Natst: 11.6 mm (1960)
Zonnigst: 8.0 uren (1929, 1998)

5 februari …. rivierengebied veilig …. vroege bloeiers … en zand uit Afrika
Eerder in januari kwam de hoge waterstand in het rivierengebied ter sprake. Tienduizenden mensen werden geëvacueerd vanwege de dreiging van het water. Steden leken spooksteden, echter op 5 februari 1995 mochten de laatste evacuees naar hun huizen terug. Nu kon de balans worden opgemaakt en een begin worden gemaakt met de dijkverstevigingen. Jos Saanen uit Soerendonk herinnert zich nog goed de heftige politieke debatten die werden gevoerd om de hoeveelheid beschikbare geldmiddelen doelmatig te verdelen.

Herman Dute uit Borculo herinnert zich dat op 5 februari 1975 in Sneek al een pruimenboom in bloei stond. Op deze datum werden in de Bilt pas de eerste koudepunten in de wacht gesleept. Koudepunten zijn de som van de negatieve etmaalgemiddelden. In de stad Groningen duurde het zelfs tot deze datum voordat de eerste nachtvorst in de boeken kon worden opgetekend.

Op 4 en 5 februari 2000 kwam in ons land Saharazand met de regen omlaag. Dit stof kende een lange route. Het werd in de lucht gezogen tijdens een zandstorm in Mauretanie op 31 januari. Vervolgens werd het zand via de Atlantische Oceaan en het zuiden van Engeland naar ons land getransporteerd.

Extremen De Bilt
Koudst: -15.6 (1912)
Warmst: 14.5 (2004)
Natst: 15.7 mm (1980)
Zonnigst: 8.2 uren (1941)

6 februari …. Auke wint de 2de ….en ’t sprokkelwintertje
Op 6 februari 1941 werd de Friese Elfstedentocht gehouden onder ideale omstandigheden. De winnaar was Auke Adema. Het was de tweede Elfstedentocht op rij en de derde op rij zou volgen in 1942. Drie van zulke koude winters op rij is in ons klimaat uniek. In de jaren tachtig waren er drie te koude winters aaneengesloten, dat waren echter geen strenge winters.
Vanaf 6 tot en met 12 februari 1991 hadden we een kortdurend maar hevig “Sprokkelwintertje”. Het kwam tot strenge vorst, ook overdag. Er viel geen sneeuw van betekenis, pas van 12 op 13 februari sneeuwde het uitgebreid, er viel toen lokaal 20 cm. Daarna was het over en uit met de pret.

Extremen De Bilt
Koudst: -14.6 (2012)
Warmst: 13.0 (2004)
Natst: 20.5 mm (1984)
Zonnigst: 8.3 uren (1932)

7 februari …. het koude en ijzige Noorden …. en .. datumrecords sneuvelen bij het leven
In 1966 stonden we aan het begin van een roerige week wat het weer betreft. Groningen en Friesland werden een week lang geteisterd door ijzel en sneeuwstormen. Een van de ergste ijzelsituaties kreeg Nederland in 1966. Langs de stationaire scheidingslijn tussen vrieslucht en zacht weer passeerde de ene storing na de andere met steeds wind en neerslag. Een strook van 30 km breedte over het midden van Friesland kreeg circa 25 mm regen bij temperaturen onder het vriespunt. Door diverse draadbreuken viel de stroom uit, waardoor veel woningen in het donker en in de kou zaten. De sneeuwstorm isoleerde veel dorpen in Friesland en Groningen van de buitenwereld. Vervolgens kreeg ook de rest van het land te maken met sneeuw en ijzel. Na enkele koude nachten met tot 22 graden vorst (op een amateurstation) in Groningen, viel uiteindelijk op 19 februari de dooi in.

Op 7 februari 1990 werd het in de Bilt 14.7 graden, tot 2 februari 2002 was die waarde de hoogste in de eerste tien van de Bilt. Op 2 februari 2002 tijdens het huwelijk van Willem-Alexander en Maxima werd dit record in de Bilt scherper gezet, het staat nu op 15.5 graden.

Extremen De Bilt
Koudst: -15.3 (2012)
Warmst: 14.7 (1990)
Natst: 12.5 mm (1918)
Zonnigst: 8.6 uren (1919, 1935)

8 februari …. een monteur op schaatsen … een flinke sloot water .. en zwart van de auto’s
Op 8 februari 1947 werd de Elfstedentocht gereden bij een temperatuur van -14 graden en een stevige noordoostenwind. Winnaar werd Joop Bosman, monteur te Breukelen. In deze zeer strenge winter was de tocht al vier keer uitgesteld. Alle hoop leek verloren toen op 16 januari in Friesland de temperatuur tot 10 graden boven het vriespunt steeg. In Maastricht werd het toen zelfs 17.2 graden. Al snel was er strenge vorst en dat maakte de tocht op 8 februari 1947 wel mogelijk.

Een jaar eerder – in 1946 dus – was het heel anders: het regende in De Bilt maar liefst 22.3 uren lang (bijna dag en nacht onafgebroken) wat 53.9 mm regen opleverde. Daarbij waaide het flink, in De Bilt stond enige tijd een harde wind, langs de kust een west-zuidwesterstorm. Dit levert nog steeds een 5de plaats op in de toplijst van natste etmalen sinds 1901 in De Bilt. Qua neerslagduur leverde de 22.3 uren een gedeelde derde plaats op samen met 5 januari 1976. Topper is nog altijd 23.4 uren op 30 januari 1960 toen overigens ‘maar’ 18.5 mm viel.

In ons land duurt het soms jaren voor een volgende sneeuwstorm opsteekt, maar in sommige winters komen er twee of drie in korte tijd voor. In totaal was er vorige eeuw in ons land op zeker 22 dagen sprake van een sneeuwstorm, de laatste keer op 8 februari 1985. Toen ondervond vooral het spitsverkeer in het zuiden en westen hinder van de sneeuw. 

Op de “zwarte” maandag 8 februari 1999 bedroeg de totale file-lengte in ons land maar liefst 975 kilometer. De files werden veroorzaakt door zware sneeuwbuien. Op sommige plaatsen viel in enkele uren tijd 5 tot 10 centimeter. De dagen daarna groeide het sneeuwdek zelfs aan tot 20 cm, in de heuvels rond Vaals zelfs tot 40 cm.

Extremen De Bilt
Koudst: -17.4 (1942)
Warmst: 14.5 (1990)
Natst: 53.9 mm (1946)
Zonnigst: 8.6 uren (1936)

9 februari …. straten in de Achterhoek blank …. en 18 graden verschil
In de ochtend van 9 februari 1946 noteerde Oldenzaal een aftapping van 78 mm. Dit had overstromingen tot gevolg in grote delen van Twente. Wegen naar Almelo, Hengelo, Deventer en ook naar plaatsen in de Achterhoek stonden blank.
Op 9 februari 1947 was het in Maastricht 10 graden bij een zuidwestenwind, terwijl Groningen met een oost-noordoostenwind – 7.7 op de thermometerbuis had.

Extremen De Bilt
Koudst: -14.1 (1996)
Warmst: 13.9 (1912)
Natst: 13.6 mm (1946)
Zonnigst: 8.7 uren (1930)

10 februari …. koudste periode van start …. -14 maximaal en rijden op de Gouwzee
Op 10 februari 1899 werd het in Maastricht 19.6 graden en in de Bilt 18.5. De warmte was toen ook een Europese aangelegenheid, want in Potsdam werd het op die dag 17.8 graden.

Op 10 februari 1925 was er een zware storm in Vlissingen met een windkracht 10 en een maximale windstoot van 140 km per uur.

Op 10 februari 1929 was het de start van de koudste periode die ons land ooit heeft gekend sinds de waarnemingen in 1706 begonnen. Op 12 februari werd de Elfstedentocht gereden en wat te denken van de 14e februari in Winterswijk, het maximum bedroeg toen -13.8, het minimum -21.5 en het etmaalgemiddelde -17.9 graden. De hele winter van 1929 was zeer koud. Op diverse plaatsen bevroren rioleringen door de langdurige vorst. De ijsaangroei werd zelfs zo dik, dat men op de Gouwzee tussen Marken en Noord-Holland kon rijden met auto’s.

Extremen De Bilt
Koudst: -12.2 (1929)
Warmst: 13.4 (1914)
Natst: 19.6 mm (2005)
Zonnigst: 8.7 uren (1940)

11 februari …. diepvriesnachten …. en de eerste kieviten!
Tussen 11 en 18 februari 1929 kreeg Groningen 7 nachten met temperaturen tussen de -14 en -19 graden. Op 11 februari 1929 werd in de stad Groningen een temperatuur gemeten van -18.8 graden. Waarschijnlijk heeft het toen buiten de stad 20 a 22 graden gevroren. Eelde had toen zelfs een etmaalgemiddelde van -15.0 graden.
In ons land werd op 11 februari een vrij lage gevoelstemperatuur bereikt ( -25 tot -27 graden) en dat te bedenken dat er destijds nog geen sprake was van centrale verwarming en isolatie in huis (zoals dubbel glas). De gewone luchttemperatuur op 1.50 m lag in De Bilt toen gemiddeld op -16.7 bij een straffe oostelijke wind met kracht 5 tot 6 Bft, een verschil dus van ruim 10 graden! Onder invloed van een hoog boven Scandinavië kwam het maximum niet hoger dan -8.2 graden, het minimum bedroeg er -18.1, overigens de koudste 11 februari sinds 1901.

Op 11 februari 1991 zware sneeuwval in Zuidwest-Friesland: Workum meldde een sneeuwdek van 19 cm , Laaksum
bij Stavoren 23 cm!

Op 11 februari 2000 werden in Brummen de eerste koppels Hollandse kieviten gesignaleerd.

Extremen De Bilt
Koudst: -16.5 (1929)
Warmst: 14.1 (2008)
Natst: 10.9 mm (1931, 1964)
Zonnigst: 8.5 uren (1922)

12 februari …. temperatuur laag … ijs goed …. en laatste maand Hongerwinter zacht
Op 12 februari 1929 werd de Elfstedentocht verreden en hij werd gewonnen door Karst Leemburg. De temperatuur overdag varieerde van -18 graden in de ochtend tot -8 in de middag en er stond een harde noordooster. Het ijs was van prima kwaliteit.
Op 12 februari 1991 kwam er een eind aan een kort, maar hevig “Sprokkelwintertje”. Die begon op 6 februari. Het kwam tot strenge vorst, ook overdag. Er viel geen sneeuw van betekenis, pas van 12 op 13 februari sneeuwde het uitgebreid, er viel toen lokaal 20 cm. Daarna was het over en uit met de pret.

De minimumtemperatuur was op 12 februari 1945 in Wijster -2.3 graden, landelijk het laagste februari-minimum in 1945. Dat terwijl januari veel vorst gaf in die Hongerwinter.

Extremen De Bilt
Koudst: -17.9 (1929)
Warmst: 14.1 (2008)
Natst: 24.6 mm (2005)
Zonnigst: 8.9 uren (1999)

13 februari …. een koude oorlog tussen Winter en de Grote Zee
Op 13 februari waren de Atlantische troepen, gevuld met zachte lucht
heer en meester in ons land. De eenheden van Koning Winter hergroepeerden zich echter ten noorden van de Waddeneilanden en in de loop van de 13e februari ontwikkelde zich een koude oorlog tussen de beide eenheden. De winter greep opnieuw de macht in het noorden van het land en tegen en in de avond werden de eerste schermutselingen gemeld vanuit het noordoosten van Groningen. Een tot stormkracht toegenomen noordooster blies een vers portie zeer koude lucht het land in en dat ging gepaard met sneeuwval op uitgebreide schaal. In korte tijd kwamen er al meldingen van problemen in het uiterste noordoosten van het land. Op dat moment zat ik (Jan Versteegt) tandenknarsend in mijn slaapkamer te Achterveld en beluisterde het nieuws. Het regende al uren lang bij mij pijpestelen en in het zuiden van het land was het +12 graden. In de loop van de eropvolgende nacht drong de koudere lucht tergend langzaam naar het zuiden op, de Atlantische troepen boden echter fel weerstand, een sneeuwstorm tot gevolg hebbend. Kijk maar eens naar morgen, de 14e februari is uitgeroepen tot de sneeuwdag van de eeuw. Het gevecht zou ons land dagenlang in de greep houden.

Op 13 februari 1940 werd het in Winterswijk minimaal -24 graden, op 13 februari 1998 werd op Volkel met 16.6 graden in de plus één van de warmste dagen in de winter. 

Extremen De Bilt
Koudst: -16.5 (1940)
Warmst: 16.2 (1998)
Natst: 28.1 mm (1950)
Zonnigst: 8.9 uren (1999)

14 februari …. sneeuw op Valentijnsdag …. dé sneeuwdag van het noorden!
De Valentijnsdag van 1979 zal men in vooral het noorden van het land niet snel vergeten. Hierboven staat reeds de inleiding beschreven tot een van de hevigste sneeuwstormen van de 20e eeuw. Het begon allemaal met het oprukken van zachte lucht, opgewekt door een depressie in het Kanaal. Als tegenhanger fungeerde een krachtig hogedrukgebied boven Scandinavië. Dat systeem pompte juist ijzige lucht naar het zuiden. Door toename van de luchtdrukverschillen in onze omgeving stak er in de avond en nacht al een bulderende noordooster op.

Weerman Hans de Jong schreef in het dagblad Trouw op 15 februari het volgende:
“Het weer is in Nederland gisteren zeer uitzonderlijk geweest en vooral erg contrastrijk. Terwijl de zachte lucht in de zuidelijke gebieden van het land de boventoon voerde, bleef het in het noordoosten koud. Om te beginnen het zuiden: daar werd 9 graden gemeten, was er in Zoetermeer iets van een vleugje lente te voelen bij een heerlijk zonnetje, de eerste drie grutto’s vlogen daar voorbij. Als groot contrast meldde de medewerker uit Uithuizermeeden geen hogere temperatuur dan -1.5 graden. Daar woedde een sneeuwstorm van kracht 7 a 8 uit het noordoosten. Er werden in korte tijd duintjes tot 30 cm hoogte gevormd. Door die toegenomen wind vielen van de bomen grote brokken ijzel van 3 á 4 cm, het was beslist gevaarlijk om daaronder te lopen. Die kou-inval betekende de ouverture tot een markant winteroffensief dat zich vandaag (15 februari) over het hele land zal uitbreiden. De regen zal overgaan in sneeuw”.

Op de 14e ontstonden er in de loop van de dag steeds meer problemen in een strook globaal ten noorden van de lijn Enkhuizen-Lelystad-Zwolle-Emmen. Verkeer was nagenoeg niet meer mogelijk, de A-28 sneeuwde dicht en veel automobilisten kwamen vast te zitten in de sneeuw. Enkelen van hen verlieten de auto en moesten dat bijna bekopen met bevriezingsverschijnselen vanwege de lage gevoelstemperaturen. Het ergste moest nog komen, de 15e breidde de sneeuw zich verder naar het zuiden uit en door de aanhoudende noordoostenwind raakten steeds meer dorpen in het noorden van de buitenwereld afgesneden. Daarbij viel de stroom in veel gebieden uit. Op het netvlies staan nog de beelden vanuit de helikopter van ondergesneeuwde landschappen met alleen uitstekende schoorstenen en kerktorens. Een dergelijke dag zou in 2002 tot ernstige samenlevingsbedreigende situaties leiden, gewoon omdat we dergelijke toestanden niet meer gewend zijn. Tijdens de sneeuwbuien van 8 februari 1999 stond er al een file met een lengte van 975 km!! Morgen meer, want ook elders verslechterde de situatie per uur.

Extremen De Bilt
Koudst: -18.7 (1929)
Warmst: 15.2 (1998)
Natst: 10.3 mm (1916)
Zonnigst: 9.0 uren (1994)

15 februari …. afgesloten van de buitenwereld … sneeuwduinen van 3 meter! … en lente in Epen

Op 15 februari 1987 viel er vooral in het zuiden van Limburg langdurig sneeuw. Het sneeuwdek zwelde lokaal aan tot 30 á 40 cm. Op 15 februari 1956 viel er in de Bilt 24 cm sneeuw, dat was het hoogste sneeuwdek sinds de sneeuwmetingen daar in 1850 van start gingen. Op die dag in 1979 was het noorden van het land nagenoeg van de buitenwereld afgesloten. Waarnemer Peter Visser uit Loosduinen ging die dag “sneeuw-chasen”.
Hier volgt zijn verslag:
” Ik ben op de 15e februari 1979 afgereisd naar Friesland, daar wonen mijn ouders. Ik kwam tot Sneek. Vanaf daar was er via de A-7 geen doorkomen meer aan, allemaal gestrande auto’s. Door de orkaanachtige wind, er waren uitschieters tot kracht 11, was het een witte stuivende vlakte. De sneeuw lag hier en daar 3 meter hoog. Op 15 februari leek het overdag wat rustiger te worden maar in de avond wakkerde de wind weer aan en het landschap kreeg weer een Siberisch aanzien. Hans de Jong, weerman te Gorredijk, had dit goed zien aankomen. Er was voor het noorden maar één redding: een laagje ijzel. In dat geval zou de stuivende sneeuw bij een steeds maar weer aanwakkerende wind op zijn plaats blijven. En inderdaad, op 17 februari viel er ijsregen en het grote opruimen kon beginnen. Daarmee kwam een einde aan een periode van 4 dagen, waarin het openbare leven in het noorden volledig stil heeft gelegen”.

Medewerker Herman Dute uit Borculo was die week in Drachten werkzaam en heeft dit spektakel ook aan den lijve ondervonden. Noodgedwongen zaten we een weeklang opgesloten in het hotel, het was onmogelijk en levensgevaarlijk om naar buiten te gaan. Het leger kwam te hulp en ik heb toen met eigen ogen ook kunnen zien wat voor materieel ons leger had. Zeer imponerend, die vergeet je nooit meer!

Op 15 februari 1929 werd het in Winterswijk -19.9 graden, op die datum in 1958 in het Limburgse Epen maar liefst 17.6 graden.
Op 15 februari 1956 ging een periode van 10 dagen van start, waarin de gemiddelde etmaaltemperatuur in de Bilt -10.1 bedroeg. Ter vergelijking, in de eerste tien dagen van de huidige februari was die waarde +9 graden.

Op 15 februari 1993 kwam een einde aan een zeldzaam lange reeks van 14 zonloze dagen in grote delen van ons land.

Extremen De Bilt
Koudst: -19.5 (1956)
Warmst: 15.1 (1998)
Natst: 15.5 mm (1995)
Zonnigst: 9.0 uren (2001)

Ingesneeuwde auto, omgeving Andijk 17 feb. 1979

Weg naar Wervershoof, 17 feb. 1979 (foto’s Frans Sijmons)

16 februari …. waarnemer laagterecord overleden …. en gemiddeld het koudst
14 Februari 2002 is de heer Jaap Langedijk overleden. Hij is 89 jaar geworden. Jaap Langedijk betekent in onze klimaatgeschiedenis veel. Hij was de man, die namens het KNMI op 27 januari 1942 een temperatuur kon meten van -27.4 graden.
Een keer is die waarde van -27.4 graden heel dicht benaderd. Dat was vandaag op de kop af 46 jaar geleden. Op 16 februari 1956 werd in Uithuizermeeden, in de kop van Groningen, -26.8 graden gemeten. Op Eelde bleef het die dag ook overdag streng vriezen. Het werd er niet warmer dan -11.2 graden. De nacht daarvoor vroor het op Eeelde -22.9 graden. Het etmaalgemiddelde kwam daar die dag uit op -17.4 graden, in De Bilt werd het -14.5 graden voor beide stations recordlaag voor welke maand dan ook.
Op 16 februari 1990 werd in Kapelle-brug in Zeeland -3 graden gemeten. Het zou in die “Middellandse Zee”- winter één van de laagste februari-temperaturen zijn.

Op 16 februari 1969 sneeuwde het zwaar. Het was toen Carnavalszondag. Veel optochten werden vanwege de zware sneeuwval afgelast.

Extremen De Bilt
Koudst: -21.6 (1956)
Warmst: 16.7 (2020)
Natst: 14.5 mm (2000)
Zonnigst: 10.4 uren (1902)

17 februari …. bijna watersnood … 19 graden en windhoos
Op 17 februari 1962 ontsnapt Nederland aan een tweede watersnood. In Hamburg verdronken maar liefst 300 mensen.
Op 17 februari 1961 werd het in Ermelo 19 graden.

Op 17 februari 1999 was er een windhoos actief in het Overijselse Schuinesloot met een kracht van F1. Van 16 op 17 februari kreeg Vlieland een windstoot van 140 km per uur en even tipte de wind aan orkaankracht, kracht 12.

Extremen De Bilt
Koudst: -18.0 (1956)
Warmst: 16.4 (1961)
Natst: 11.8 mm (1951)
Zonnigst: 8.9 uren (1994)

18 februari …. landelijk eerste warme dag …. eerste vleermuizen …. en een natte februari
De datum van 18 februari 1920 staat te boek als de landelijk eerste warme dag. In Maastricht (Beek) kwam de temperatuur op 20,1 graden.

Op 18 februari 1955 vroor het in Winterswijk ruim 10 graden, op zich niet zo bijzonder in deze tijd van het jaar. Het zou echter het begin zijn van een koude periode. Van 18 februari tot en met 22 maart 1955 was de gemiddelde etmaal-temperatuur in de Bilt alleen in 1947 nog lager. Op 22 februari vroor het te Eelde nog 10.5 graden. In de avond en nacht van 17 op 18 februari begon het in het zuidwesten van Friesland hevig te sneeuwen. Van de avond 9 uur tot in de ochtend om half vier leverde dat in Sint Nicolaasga een sneeuwhoogte op van 35 cm.
Op 18 februari 1966 lag in Eelde – aan het einde van een behoorlijke vorstperiode – de officieel laagste temperatuur op -15.8 °C (Zie ook 7 februari).

Op 18 februari 1974 werden de eerste vleermuizen in ons land gesignaleerd, dat was dit jaar zeker drie weken eerder.
Op 18 februari 1950 werd het in Maastricht 18.7 graden.Die sprokkelmaand was wel erg nat, het leverde in Beekbergen maar liefst 145 mm water op.

Extremen De Bilt
Koudst: -14.6 (1956)
Warmst: 14.6 (2019)
Natst: 17.9 mm (1996)
Zonnigst: 9.1 uren (1985, 1994, 1998)

19 februari …. na zware ijzel en sneeuw eindelijk dooi!
Op 19 februari 1966 kwam er ook in het noorden van het land een einde aan een week met samenlevingsontwrichtende weersomstandigheden. Er lag enige tijd een scheidingslijn over ons land tussen zachte lucht in het zuiden en koude lucht in het noorden van het land. Dat leverde allerlei soorten neerslag op, in het noorden meest sneeuw, in het zuiden regen en in het midden regen, regen met ijzel, ijsregen etc. In Groningen en Friesland beleefde men een week lang ijzel- en sneeuwstormen. Het werd op 1987 na, de ergste ijzelsituatie. Daarna stak er een storm op uit het noordoosten. Langs de scheidingslijn passeerde de ene na de andere storing. Een strook van 30 km breedte over het midden van Friesland kreeg circa 25 mm regen bij temperaturen onder het vriespunt. Door diverse draadbreuken viel de elektriciteit uit, waardoor veel woningen in het donker en in de kou zaten. Na enkele koude nachten met in Groningen 15 tot zeer lokaal 22 graden vorst, viel uiteindelijk op 19 februari de dooi in. Het was met het weekje wel.

Extremen De Bilt
Koudst: -15.5 (1956)
Warmst: 14.9 (1990)
Natst: 12.5 mm (1995)
Zonnigst: 9.3 uren (1994)

20 februari …. de warmste 2de decade …. en droog!
Echte wapenfeiten kent de 20e februari niet, maar er werd wel een tweede decade afgesloten in 1998 met een record. De tweede decade van februari 1998 werd de warmste in de 20e eeuw. De gemiddelde etmaaltemperatuur kwam in de Bilt uit op 9.1 graden, tegen 3 normaal. De decade was droog, in Borculo werd slechts 3 mm afgetapt in die tien dagen. Op 13, 14 en 15 februari steeg het kwik in de Bilt naar 15 a 16 graden.

Extremen De Bilt
Koudst: -14.0 (1956)
Warmst: 16.9 (1990)
Natst: 12.1 mm (1950)
Zonnigst: 9.3 uren (1994)

21 februari …. na 22 jaar Elfstedentocht … en strenge vorst in Vlissingen?.. het is mogelijk!
Eindelijk na 22 jaar was er weer eens een Elfstedentocht in ons land. Op 21 februari 1985 werd de Monstertocht verreden en gewonnen door de inmiddels geemigreerde Evert van Benthem. De ijskwaliteit was redelijk, overdag dooide het 2 graden en in de loop van de dag hadden de deelnemers en toeschouwers last van water op het ijs. Er was weinig wind, dit in tegestelling tot de ijzige tocht uit 1963.

Op 21 februari 1956 vroor het in Vlissingen zelfs 20 graden en dat mag je best uniek noemen. Maar in die ijzige februari speelde het water nauwelijks een rol, er werd in die tijd geschaatst en gefietst op o.a. de Lek. De meeste grote wateroppervlakten waren bevroren. Op 21 februari 1949 werd het in Limburg al 20 graden.

Extremen De Bilt
Koudst: -14.6 (1986)
Warmst: 16.9 (2021)
Natst: 17.8 mm (1970)
Zonnigst: 9.5 uren (1996)

22 februari …. Sipkema blaast Elfstedentocht af …. -16 in Woensdrecht
Op 22 februari liep de koorts in Friesland aardig op. Zou het er dan toch nog van komen, een Elfstedentocht wel te verstaan. In een eerder stadium had voorzitter Sipkema de tocht definitief afgeblazen, echter de vorst nam weer toe. Als de Monstertocht er alsnog mocht komen, dan zou het de meest ver gevorderde datum worden, immers 21 februari 1985 had die eer een jaar eerder veroverd.

Op 22 februari 1994 vroor het te Woensdrecht ruim 16 graden in een winter, die tot half februari weinig om het lijf had.

Extremen De Bilt
Koudst: -15.2 (1956)
Warmst: 16.2 (2021)
Natst: 14.3 mm (1970)
Zonnigst: 9.7 uren (1982)

23 februari …. zware storm is fataal…. en laagste temperatuur in derde decade
Op 23 februari 1967 woedde er een zware storm met soms orkaankracht op de Wadden en de Duitse Bocht. Er waren 22 doden te betreuren.

In Joure werd het op 23 februari 1986, drie dagen voor de Elfstedentocht, -21.6 graden. Dat is tevens de laagste temperatuur voor de derde decade van februari.
Op 23 februari 1956 werd het in Lelystad -20.7 graden.

In 1947 werden er rond deze datum ijsbergen gezien op de Waddenzee. De ijsbergen waren 5 a 6 meter hoog en tot 20 meter breed. Langs de kust was er een waar poollandschap te zien met onafzienbare ijsvlakten. Het ijs zou er voor zorgen dat de temperatuur aan de kust nog wekenlang lager zou uitvallen dan in het binnenland, een rare gewaarwording.

Extremen De Bilt
Koudst: -18.0 (1956)
Warmst: 17.8 (2021)
Natst: 14.7 mm (1946)
Zonnigst: 9.6 uren (1993)

24 februari …. een warme (föhn)dag in februari
Op 24 februari 1990 werd op het toen nog operationele station Oost-Maarland, gelegen in het Maasdal, met wat föhn een temperatuur gemeten van 20.4 graden. Dat is nog altijd de hoogste temperatuur ooit in februari gemeten en de eerste warme dag vanaf een jaarwisseling gerekend.

Op 24 februari 2001 was het minimum te Leeuwarden -7.9 graden. Dat was de laagste februariwaarde in dat jaar.

Extremen De Bilt
Koudst: -17.4 (1956)
Warmst: 18.7 (2021)
Natst: 10.4 mm (1997)
Zonnigst: 9.6 uren (1944)

25 februari …. sneeuwstorm in het noorden, boterzacht in het zuiden …en maximaal zonnig
Op 25 februari 1958 woedde er in Eelde een ouderwetse sneeuwstorm bij een temperatuur van 3 graden onder nul. Daarentegen was het in het zuiden juist erg zacht bij een temperatuur van plaatselijk 11 graden.

Op 25 februari 2000 was er opnieuw sprake van een tweedeling in ons land wat de temperatuur betreft. In het zuiden was het zacht met in het Limburgse Ell bijna 12 graden. Naar het noorden was het veel kouder met op Twenthe enkele uren sneeuw bij een temperatuur rond het vriespunt. Er waren ook grote verschillen in neerslag, zo meldde Lauwersoog slechts 2 mm tegen lokaal 20 a 25 mm in het zuiden.

Op 25 februari 1902 werd in de Bilt het maximale aantal uren zon geregistreerd. De meter gaf 10.5 uur zonneschijn aan. Dat gebeurde nog 1 keer in de 20e eeuw, dat was op 16 februari van datzelfde jaar 1902, toen met 10.4 uur zon. Overigens werd de zonneschijn toen nog met de Cambell-Stokes bepaald, een glazenbol die als een brandglas werkt en een brandspoor op een onderliggende tijdstrook brandde.
Tegenwoordig wordt veelal de zonneschijnsduur uit de globale straling bepaald.

Extremen De Bilt
Koudst: -15.1 (1956)
Warmst: 18.3 (2019)
Natst: 14.8 mm (1958)
Zonnigst: 10.5 uren (1902)

26 februari …. de laagste luchtdruk in ons land … weinig wind 
Op 26 februari 1989 werd de laagste luchtdruk gemeten in ons land. Vlissingen kwam uit op 954.4 hpa, de Bilt noteerde 956.6. Opvallend was die dag dat het nauwelijks waaide. Dat kwam omdat er weinig luchtdrukverschillen waren in de omgeving. Daardoor viel er weinig lucht te verplaatsen. Mario Egthuijsen herinnert zich dat hij in die tijd als waarnemer op Soesterberg de pen van de barograaf tegen de onderzijde van de trommel zag schrijven.
Storm op de schaal van de huisbarometer was dus ditmaal niet juist. Trouwens veel barometers konden een dergelijke waarde niet eens aangeven. In het voormalige barometermuseum van Bert Bolle te Maartensdijk brak paniek uit omdat veel klassieke kwikbarometers tijdens de luchtdrukdalingen dreigden over te lopen. Dit kon voorkomen worden door ze scheef te zetten.

Op 26 februari 1986 werd de tweede opeenvolgende Elfstedentocht verreden. Dat na een pauze van 22 jaar. Winnaar werd Evert van Benthem, ook voor de tweede maal op rij. Het was prachtig zonnig weer met strenge vorst bij de start (-11) en -2 graden in de middag.

In 2004 sneeuwde het door de passage van een polar low langdurig in het midden en zuidwesten en later op de dag ook in het zuiden en zuidoosten. In Baarn viel 13 cm en in Montfoort en Bodegraven 12 cm. Het verkeer had er in de ochtendspits tot laat in de ochtend veel hinder van. De files groeiden tot een lengte van 762 km, op één na de langste files ooit.

Extremen De Bilt
Koudst: -12.9 (1956)
Warmst: 18.9 (2019)
Natst: 12.5 mm (1925)
Zonnigst: 9.7 uren (1902)

27 februari …. langdurig rijp en mist … warmste februaridag in De Bilt
Op 27 februari 1959 kwam er een einde aan een langdurige periode met mist. Februari 1959 is daarmee een unieke maand geworden. De sprokkelmaand werd gekenmerkt door een record-hoge luchtdruk, een reeks ijsdagen ( 5-14 ) en daarbij van de 6e tot de 20e dichte mist en langdurig rijp. Gedurende de 10 dagen rijp wezen metingen aan een zware beuk in de tuin van het KNMI uit, dat deze boom 1800 kg ijs torste (ruige rijp). Op de 27e steeg het kwik naar 16 graden en op de 28e zelfs tot 17.3 graden en dat is voor de Bilt de hoogste februari-temperatuur. Bron: Herman Dute, Jan Buisman.

Op 27 februari 1998 werden er in de Groningse en Drentse veenkoloniën zandstormpjes waargenomen. In die maand viel in Borculo 20 en in Arcen slechts 8 mm. Ter vergelijking, het Drentse Beilen staat nu al op bijna 200 mm.

Net zoals op 26 februari 2004, waren we een dag later in hetzelfde jaar nog niet van de sneeuwval af. Nu kreeg vooral het zuidwesten de volle laag met in Kapelle-Biezelinge 16 cm, Hoogerheide en Putte 13 cm. Daarentegen lag er in Friesland, Groningen en Drenthe op de meeste plaatsen helemaal niets.

Extremen De Bilt
Koudst: -12.0 (1929)
Warmst: 18.3 (2019)
Natst: 13.5 mm (1927)
Zonnigst: 10.1 uren (1977)

28 februari …. een zwoele winternacht
In de nacht van 28 februari 2000 was het midden in de nacht plaatselijk 13 á 14 graden. Zo stond het kwik in de thermometerbuis omstreeks half drie in Prinsenbeek op 13.8 graden. In België kwamen zelfs temperaturen voor tot bijna 15 graden. Dergelijke temperaturen passen meer bij de tweede helft van april dan eind februari. Dit jaar verwonderen we ons eigenlijk nergens meer over als het om zacht weer gaat. De thermische hoogstandjes in 2000 waren het gevolg van een Oceaanfront, dat ten westen van ons land bleef plakken. Aan de voorzijde van het systeem kreeg subtropenlucht fohnachtige trekjes. Bovendien bleef door de sterke zuidenwind en de aanwezigheid van bewolking het gebruikelijke nachtelijke warmteverlies achterwege.

Op 28 februari 1914 werd het in Winterswijk -2.3 graden, landelijk gezien was dat de laagste februari-temperatuur in 1914.

Het zeer zonnige karakter van de winter van 2002-2003 was vooral te danken aan de uitzonderlijk zonnige februarimaand van 2003. In De Bilt was februari met ca. 155 uren zonneschijn tegen 79 uren normaal de zonnigste februarimaand sinds 1901.

Extremen De Bilt
Koudst: -12.9 (1929)
Warmst: 17.3 (1959)
Natst: 24.2 mm (1931)
Zonnigst: 9.9 uren (2005)