Winter 1979

De winter van 1978/1979 was een strenge kwakkelwinter en wordt door zijn vele sneeuw door veel winterliefhebbers gezien als de ultieme winter. Op deze pagina probeer ik een duidelijk beeld te schetsen van de eerste en eigenlijk ook enige echte koudegolf van deze winter (30-12 tot 7-1-1979). Dit zal gedaan worden dmv krantenknipsels, weerkaarten, satellietfoto’s en waarnemingen.

De voorgeschiedenis:

Oktober was een fraaie maand die gekenmerkt werd door hogedrukgebieden die vanaf de Atlantische oceaan, via de golf van Biskaje naar centraal Europa trokken en bij ons dan voor een zuiden tot zuidoosten wind zorgden die warme lucht aanvoerde. Op 11 oktober werd het in de Bilt nog ruim 22 graden en in Maastricht werd het 24 graden. De gemiddelde temperatuur kwam uit op 10.9 graden en daarmee was deze maand dan ook wat warmer dan normaal.  Met november op de kalender veranderde er in de luchtdrukverdeling nog niet veel. De eerste decade van november werd gedomineerd door een krachtig hogedrukgebied boven centraal Europa. De gemiddelde maximumtemperatuur lag tijdens de eerste decade rond de 10 graden. Op 10 en 11 november werd er met een naar zuidoost gedraaide wind belangrijk koudere lucht naar ons land getransporteerd. Op 10 november bleef het kwik in de middag in de Bilt steken bij 2.7 graden en op 11 november werd het niet warmer dan 1.1 graad na een minimum van -0.7.  Na 11 november trok het hogedrukgebied langzaam wat meer naar het zuidoosten en kregen wij te maken met een zuidwestelijke stroming waarin af en toe (zwakke) storingen over ons land trokken en waarin de middagtemperatuur grofweg tussen de 10 en 14 graden lag. Vanaf 25 november kwam er een duidelijke verandering in het stromingspatroon.  Het hogedrukgebied trok verder naar het oosten en lagedrukgebieden trokken vanaf de regio IJsland naar Denemarken en boven de Atlantische oceaan ontstond een krachtige blokkade die langzaam naar het oosten bewoog. Met een noordwestelijke stroming werd er duidelijk koudere lucht aangevoerd waarin enkele winterse buien tot ontwikkeling kwamen. Op 28 november ontstond er boven noordelijk Scandinavië een hogedrukgebied die zich de dagen daarna ontwikkelde tot een krachtig hogedrukgebied die met zijn kern boven Lapland lag.  Met een noordoostenwind werd er koude lucht aangevoerd, deze lucht was zo koud dat de Bilt op 30 november zijn eerste ijsdag van het seizoen kon laten noteren. Het werd er niet warmer dan -1.2 graden, ook 1 december was net aan een ijsdag maar daarna draaide de wind naar het zuidoosten en werd er iets minder koude lucht aangevoerd waarin het ’s nachts nog wel licht vroor en overdag kwam het kwik tot enkele graden boven nul. Na nog een ijsdag op de 7de brachten fronten van een diepe depressie op de Atlantische oceaan op 8 december de dooi in ons land. Het lagedrukgebied trok langzaam via de Britse eilanden (14e) over onze omgeving (16e) naar het oosten. Voor het lagedrukgebied uit werd zachte lucht naar ons land getransporteerd, het werd op meerdere dagen warmer dan 10 graden. In Scandinavië was het ondertussen flink kouder geworden en toen het lagedrukgebied verder naar het oosten trok kon met een noordoostelijke stroming ook bij ons koudere lucht worden aangevoerd. Op 18 december kon de Bilt zijn vierde ijsdag van het seizoen noteren. Het werd er niet warmer dan -4 graden. Ook 19, 20 en 23 december waren ijsdagen maar op 24 december liet de traditionele kerstdepressie de dooi toe in ons land.

De luchtdrukverdeling was ondertussen behoorlijk veranderd. Boven Groenland lag een blokkerend hogedrukgebied, een gordel van lagedrukgebieden lag vanaf New Foundland naar de Britse eilanden en boven Scandinavië was ook een hogedrukgebied aanwezig. De kerstdagen verliepen somber met af en toe regen en een middagtemperatuur van rond de 8 graden. Net ten noorden van Scandinavië was er op 26 december een lagedrukgebied te vinden die langzaam naar het oosten trok. Tussen dit lagedrukgebied in en het hogedrukgebied dat nog steeds boven Groenland aanwezig was werd met een noordelijke stroming zeer koude lucht Scandinavië ingepompt. en daarmee werd de start gemaakt van een van de meest interessante weersituaties van de afgelopen 100 jaar. Per dag zal ik nu deze bijzondere weerssituatie gaan beschrijven:

27 December:  In vrijwel heel Scandinavië vriest hetmeer dan 10 graden (Helsinki: -22 graden). De vorstgrens ligt over Denemarken waar het dan ook sneeuwt. Een lagedrukgebied ligt ten zuidwesten van de Britse eilanden, deze trekt al opvullen naar het noorden.  Boven Groenland licht een hogedrukgebied die een een zwakke uitloper heeft naar Scandinavië. Jan Pelleboer kopt vandaag in de krant: Winter loert op een afstand naar depressie-aanvallen. In zijn bericht gaat hij in op de onverwachte kerstdooi en de kans dat de scherpe vorstgrens boven Denemarken nog voor het nieuwe jaar naar het zuiden gaat bewegen. In de Bilt werd het vandaag 8.3 graden na een minimum van 3.4 en er viel 7 millimeter neerslag. 

28 December:

 Zeer koud in Scandinavië: – 24 in Helsinki, ook in  Rusland bittere kou: – 39 in Kinguisepp. De vorstgrens ligt nog steeds over Denemarken en ook in het noorden van Schotland vriest het. Ten westen van Ierland ligt een depressie die op koers ligt voor onze omgeving en het hogedrukgebied boven Groenland heeft zich iets naar het oosten toe uitgebreid. Hans de Jong schrijft vandaag in de krant dat hij niet zo geloofd in echt winterweer omdat de luchtdruk boven Scandinavië te laag is. Jan Pelleboer geloofd wel dat de vorstgrens naar het zuiden zal gaan bewegen maar voorziet daarbij niet meer dan lichte vorst voor ons land. In de Bilt werd het vandaag 10.6 graden na een minimum van 8.3 en er viel 11 millimeter neerslag. Op de kaart met de windverdeling van vandaag is mooi de scheidingslijn te zien tussen de koude lucht met een noordoostelijke stroming en de zachte lucht met een zuidwestelijke stroming.

29 December: 

Denemarken gaat gebukt onder een hevige sneeuwstorm bij 7 tot 10 graden vorst. Ook in noord Duitsland vriest het nu en ligt er 10 tot 15 centimeter sneeuw. De vorstgrens ligt net iets ten noorden van Groningen en komt nu toch wel duidelijk naar het zuiden. De luchtdruk boven Scandinavië is nog wat verder gestegen en het lagedrukgebied die gisteren ten westen van Ierland lag begint aan zijn tocht naar het oosten. In Dirkshorn (Noord Holland) vond er om 7 uur een sterke temperatuurdaling plaats. Om 7 uur was het 8 graden, om 8 uur 3.5, om 12 uur was het nog 1 graad boven nul en om 15 uur dook het kwik onder nul. In de loop van de middag ging de regen over in ijzel en rond middernacht ging de ijzel weer over in sneeuw, in het noorden gebeurde dat al eerder en daar kon, door de harde wind, dan ook al gesproken worden van een sneeuwstorm. In de Bilt werd het vandaag nog maximaal 8.8 graden en viel er 12.4 millimeter regen. Jan Pelleboer en Hans de Jong zijn nu allebei volledig overtuigd van de vorstinval en Hans de Jong meld nog in zijn krantenartikel dat er in noordoost Engeland recordsommen neerslag zijn gevallen van 80 tot 100 millimeter.

30 December: 

Grote delen van noord Duitsland en Denemarken zijn afgesloten van de buitenwereld door de metershoge sneeuwduinen. De stad Flensburg in noordwest Duitsland is uitgeroepen tot catastrofe gebied en er werd gewaarschuwd voor een stormvloed van de Oostzee met waterstanden tot 2 meter boven normaal peil. De vorstgrens trekt vandaag over Nederland naar het zuiden. De ochtend begon in Groningen en Friesland met 8 graden vorst terwijl het in Limburg nog 8 graden boven nul was. De luchtdruk boven Scandinavië is nog wat verder gestegen tot boven de 1030 hPa, het lagedrukgebied trekt over onsland naar Duitsland en aan de achterzijde veroverd nu de zeer koude lucht ons hele land. In Dirkshorn sneeuwt het de gehele ochtend bij een gestaag zakkende temperatuur. Rond het middaguur stopt de sneeuwval, er ligt enkele centimeters verwaaide sneeuw en de temperatuur ligt rond de -7 graden. De drukverschillen boven onze omgeving namen in de loop van de middag verder toe en daardoor trok de wind verder aan. In de loop van de avond stond er in een groot deel van ons land een noordooster storm bij een temperatuur die daalde tot -10 of lager!  Hans de Jong meld in zijn weerpraatje dat de winter op de ouderwetse toer is geraakt en dat de huidige kou inval perfect door de Amerikaanse weerkundigen is voorspelt.

 31 December: 

Een extreem koude dag in het hele land! In Dirkshorn steeg het kwik nog tot rond de -8 maar in een groot deel van het land werd het overdag niet warmer dan -10 graden. In de Bilt was het rond 15 uur -13.2 graden, een zeer extreme waarde op dit tijdstip! In de loop van de middag draaide de wind naar het noorden en steeg de temperatuur enkele graden. In Twente kon er vandaag een maximumtemperatuur van – 11.2 graden genoteerd worden. Over noord Frankrijk trekt een lagedrukgebied naar het oosten. Het neerslaggebied reikte tot het midden van het land, in het zuiden viel veel sneeuw bij een matige tot vrij krachtige wind, in het noorden was de sneeuwval duidelijk minder maar de wind bereikte stormkracht en daardoor begon de al aanwezige sneeuw te stuiven. Er ontstonden zeer hoge sneeuwduinen die vrijwel al het verkeer onmogelijk maakten. De combinatie van zeer lage temperaturen en de stormachtige wind zorgde ervoor dat het buiten extreem koud aanvoelde en er waren dan ook vrijwel geen mensen die het avontuur aandurfden en naar buiten gingen. De overgang van 1978 naar 1979 verliep natuurlijk ook zeer koud. In Dirkshorn vroor het 8 graden, in de Bilt was het -10 en in het oosten vroor het 11 tot 12 graden. Verder vielen er verspreid over het land nog enkele sneeuwbuien.

1 Januari: 

Na een minimumtemperatuur van -13 graden draaide de wind naar het noordwesten en werd er tijdelijk in de Bilt wat minder koude lucht aangevoerd. De temperatuur bereikte rond 14 uur zijn hoogste waarde: -5 graden. Hierna draaide de wind opnieuw naar het oosten en daalde de temperatuur als een baksteen. Om 23 uur werd in de Bilt het minimum van -16.9 graden bereikt! Het weerbeeld kenmerkt zich vandaag door een afwisseling van wolkenvelden en perioden met zon en er vielen vooral in de noordelijke provincies enkele sneeuwbuien. In Dirkshorn werd het aan het begin van de middag -3 graden, in de loop van de middag begon ook hier de temperatuur fors te dalen om rond middernacht uit te komen op -10. De temperatuur zakte hierna niet verder omdat de bewolking toenam…..

 2 Januari: 

Dinsdag 2 januari 1979 wordt door veel weerliefhebbers gezien al één van de meest interessante dagen op weergebied van de afgelopen eeuw. Zware sneeuwval die gepaard ging met onweer, tijdelijk veel wind en zeer sterke temperatuurschommelingen maakten deze dag zo interessant. De veroorzaker van dit natuurgeweld was een kleine maar zeer actieve depressie die vanaf Schotland, over de Noordzee via zeeland naar het zuidoosten trok. De depressie was in de zeer koude lucht boven het zeegebied tussen Schotland en IJsland ontstaan en het was een klassiek voorbeeld van een Polar Low. Een polar low is een klein lagedrukgebied die voorkomt in de poolstreken of zuidelijker in polaire luchtmassa’s. Op een aantal punten heeft een polar low de zelfde eigenschappen als een orkaan: hij heeft geen warmte of koufront en rondom de kern van het lagedrukgebied circuleren cumulonimbi in een georganiseerde structuur. De activiteit van een polar low is vooraf zeer moeilijk in te schatten en ook vandaag had het KNMI het er moeilijk mee. In bijna alle weerberichten werd gesproken over in het westen enkele sneeuwbuien. Op de satellietfoto van 31 december is ten noorden van Schotland een duidelijke lijn met buien te zien, deze lijn wist zich te organiseren en trok op 1 januari over oost Schotland de Noordzee op. Op grotere hoogte was er zeer koude lucht aanwezig, op het 500 hPa vlak daalde de temperatuur tot onder de -42 graden. Deze koude lucht trok over het relatieve warme zeewater en zorgde ervoor dat het lagedrukgebied sterk kon gaan activeren.

In Dirkshorn begon het al vroeg in de ochtend te sneeuwen bij een temperatuur van -7, de sneeuw was wisselend van intensiteit maar in de loop van de ochtend, toen de kern van het polar low langs de kust naar het zuiden trok begon het zeer zwaar te sneeuwen. Het sneeuwde zo hard dat er in de loop van de middag een vers sneeuwdek lag van ruim 35 centimeter en aangezien er al enkele centimeters sneeuw lag was het sneeuwdek meer dan 40 centimeter dik. Al het verkeer in de Noordkop was onmogelijk geworden en toen de sneeuwval was afgelopen gingen veel mensen de straat op om met hun eigen ogen de onwerkelijke hoeveelheid sneeuw te ‘bleven’. Filmbeelden van die middag laten een sprookjesachtig landschap zien waar mensen tot aan hun knieën in de sneeuw liepen. Ook in andere delen van west Nederland was er spektakel. In een groot gedeelte van Noord-Holland viel tussen de 15 en 35 centimeter verse sneeuw. De kern van het polar low volgde een baan via Rotterdam en Gilze Rijen naar het zuidoosten. In de zuidwesthoek van het land steeg de temperatuur door een zuidwestenwind tijdelijk tot enkele graden boven nul. Met het verder trekken van het lagedrukgebied draaide ook daar de wind weer naar het noordoosten en daalde het kwik in korte tijd meer dan 10 graden. Niet alleen de sneeuw zorgde voor overlast maar in Zeeland en in de omgeving van Rotterdam was er ook nog korte tijd sprake van een zware storm . In de haven van Bruinisse werd grote schade aangericht en het licht eiland Goeree meldde enige tijd windkracht 12. Verder kwam het vandaag ook op meerdere plaatsen in het westen tot onweer. In het oosten en noordoosten van ons land was er van dit winterse geweld weinig te merken. Het was daar over het algemeen vrij rustig weer met plaatselijk een sneeuwbuitje en een temperatuur die tussen de -7 en -10 graden lag. In de Bilt viel er slechts 3.4 milimeter neerslag, de maximumtemperatuur werd om 15 uur bereikt en bedroeg -4.7 graden. Op 3 januari verscheen er een speciale editie van het Noord Hollands Dagblad met als thema de sneeuw. 

 3 tot en met 6 januari: Deze dagen werd ons weerbeeld bepaald door een rug van hogedruk boven onze omgeving. Het was dan ook overwegend rustig weer met weinig wind en lokaal vielen er nog enkele sneeuwbuitjes. Door het rustige weer en het overal aanwezige sneeuwdek kon het vooral ’s nachts enorm afkoelen. De Bilt noteerde de volgende minima: -17.7, -12.9, -16 en – 17.0. Ook in Noord Holland vroor het zeer streng met als dieptepunt in de vroege ochtend van 6 januari, in Dirkshorn daalde de temperatuur tot – 16.0 graden. Nog opvallender waren de temperaturen die in het noordoosten werden gemeten. In het Groningse Ten Post zakte de temperatuur 4 maal onder de -20 met als dieptepunt 4 januari toen er -24.7 graden werd gemeten. Ondertussen begonnen de weerkaarten er voor de winterliefhebbers een stuk minder rooskleurig uit te zien. Een lagedrukgebied trok vanaf IJsland richting Scandinavië en het hogedrukgebied trok langzaam naar het zuidoosten.

7 januari: Vandaag eindigde een van de interessantste weerperioden van de afgelopen eeuw. Een warmtefront van een lagedrukgebied die ten noorden van Schotland over Scandinavië naar het oosten trok zorgde voor oplopende temperaturen en op grote schaal ijzel. In de Bilt viel 4.3 millimeter neerslag en dat bij een temperatuur van 0 graden. Het was de eerste dag van de winter dat er op grote schaal op straat kon worden geschaatst en er zouden er nog vele volgen. De dooi was dus vandaag ingevallen maar echt overtuigend was het eigenlijk allemaal niet. De depressies die de komende dagen over west Europa trokken waren allemaal gevuld met koude lucht en vaak viel er dan ook (natte)sneeuw. In de Bilt werd het tot 16 januari niet warmer dan 2.5 graden. Op 16 januari viel de vorst weer in maar over het verdere verloop van deze winter zal over enkele weken een nieuw artikel verschijnen!