De vergeten winter van 1996

Wanneer er wordt gesproken over koude winters in het verleden komen de volgende winters vaak aan bod:

• 1963, de koudste winter van de eeuw
• 1956, de koudste februari van de eeuw
• 1942, winter met de meeste sneeuw en laagste temperatuur
• 1979, de meest spectaculaire winter
• 1997, de winter met de laatste Elfstedentocht

Zo zijn er nog wel meer winters te noemen maar vrijwel nooit wordt gesproken over de winter van 1996 en eigenlijk is dat best vreemd. Deze winter was de laatste winter met een koudegetal dat hoger lag dan 150 Hellmannpunten en de laatste winter met een gemiddelde temperatuur die onder het vriespunt lag (-0.2 in de Bilt).
Misschien komt het omdat er niet specatuculair veel sneeuw lag of omdat er geen Elfstedentocht is gereden maar wanneer je puur naar de kouproductie en de lengte van de winter kijkt was het een winter die in het rijtje van de koudste winters van de vorige eeuw genoemd moet worden.

Het verloop van de winter

De winter begin begin december direct met een krachtig hogedrukgebied boven Scandinavië:

Door een oostenwind werd koude continentale lucht aangevoerd. Op 3 december zakte het kwik onder het vriespunt en 5. 6 en 7 december waren ijsdagen. De gemiddelde temperatuur van de eerste decade van december was 6 graden kouder dan normaal en kwam uit op 0.9 graden.
Het hogedrukgebied zakte na enkele dagen naar het zuidoosten en de regie werd daarna overgenomen door een hogedrukgebied die zijn kern boven de Noorse zee had. Hierdoor werd tijdelijk wat zachtere lucht aangevoerd en steeg de temperatuur op 12 december naar 4.4 graden. Daarna werd het opnieuw kouder met in de nacht en ochtend lichte vorst en overdag een temperatuur die enkele graden boven het vriespunt lag.

Vanaf 20 december begon de luchtdrukverdeling te veranderen. Het hogedrukgebied was naar Groenland verplaatst, boven Scandinavië lag een lagedrukgebied die gevuld was met koude lucht en een lagedrukgebied trok van af de Atlantische oceaan over onze omgeving naar het oosten.

Nederland kwam tijdelijk in zachte lucht terecht in zuid Nederland werd het ruim 11 graden. Op 23 december werd met een noordoostelijke stroming opnieuw koudere lucht aangevoerd en daalde het kwik van 10 graden in de ochtend tot 1 graad in de avond. Omdat de Kerstdagen naderden werd ook de spanning groter, zouden we dit jaar wel een witte Kerst krijgen?

Kerst 1995

Voor een deel van het land was het een witte Kerst. Meerdere winterse buien zorgden eerste Kerstdag voor een witte Kerst in de westelijke helft van het land en tweede Kerstdag ook elders. De temperatuur lage daarbij rond het vriespunt.

Koude jaarwisseling met flinke ijzel

De laatste dagen van 1995 werd het opnieuw kouder met op 28 en 29 december zelfs strenge vorst en 5 ijsdagen achter elkaar.
Ondertussen nam de druk vanaf de Atlantische oceaan verder toe en lag er een hogedrukgebied ten noordoosten van ons land.

Het neerslaggebied van de de lagedrukgordel wist ons land op oudejaarsdag te bereiken en omdat de bovenlucht flink was opgewarmd viel de neerslag niet als sneeuw maar als regen. Omdat het boven de grote rivieren de hele dag bleef vriezen viel er een flinke laag ijzel. Ik woonde toen in Noordwijk, lopen op straat was zeer lastig en veel mensen kwamen dan ook dagen de duur niet uit. De gladheid hield bijna een week aan. De volgende afbeeldingen zijn van de eerste dagen in januari 1996.

De decembermaand eindigde met een gemiddelde temperatuur van -0.9 graden en was daarmee de koudste december sinds 1969. De maand telde 26 vorstdagen en 9 ijsdagen. December 1995 is nog altijd de op 6 na koudste december sinds 1901.

Januari 1996

Januari begon koud met 3 ijsdagen maar de weerkaarten begonnen te veranderen. Vanaf 7 januari begon een zachte periode, het hogedrukgebied had zich naar het oosten terug getrokken en een lagedrukgebied boven de Atlantische oceaan zorgde voor een zuidelijke stroming waarmee zachte lucht werd aangevoerd.

Er volgde enkele behoorlijk zachte dagen, op 12, 13 en 14 januari lag de middagtemperatuur boven de 10 graden en het aanwezige dikke ijs begon te smelten.
Vanaf 15 januari steeg de luchtdruk opnieuw ten noordoosten van ons land en werd het langzaam weer kouder. 16 Januari vroor het ’s nachts weer en twee dagen later noteerden we alweer een ijsdag. Het was het begin van de koudste periode van de winter.
De laatste decade van januari telde 7 ijsdagen, 2 dagen met strenge vorst en 9 dagen met matige vorst.
Vooral 26 januari 1996 was een winterdag zoals we niet vaak meemaken. Het sneeuwde een groot deel van de dag , er stond een krachtige oostenwind en de temperatuur kwam in vrijwel heel het land niet hoger dan -8 graden. Overal ontstonden sneeuwduinen wat het winterbeeld compleet maakte.

Ik weet nog goed dat er eind januari en begin februari op uitgebreide schaal werd geschaatst en ik verbaasde mij over de dikte van het ijs. Op de Leidse vaart was het ijs bijna 30 centimeter dik en dat was een dikte die daar ook in de jaren 80 winters vrijwel niet is gehaald.
De gemiddelde temperatuur van januari was -0.1 graad en daarmee was het de koudste januari sinds 1987. De maand telde 23 vorstdagen en 12 ijsdagen.

Februari 1996

Begin februari waren er aan de Nederlandse kust dingen te zien die je niet elke winter ziet. Na weken winterweer met een korte pauze was het zeewater zo afgekoeld dat er grote ijswallen op het strand waren te bewonderen. Ik ben toen naar het strand in Noordwijk gereden en daar heb ik kunnen genieten van een schouwspel die daarna in geen enkele winter meer te zien is geweest. Onderstaand een aantal foto’s.

Het bleef de eerste dagen van februari koud, 8 februari was de koudste dag met een gemiddelde temperatuur van 8 graden onder nul. In de avond van de 8ste daalde de temperatuur in een groot deel van het land erg snel en werd in Twente de laagste temperatuur van de winter gemeten: -21 graden! Een zeer lage temperatuur en wat deze nacht nog meer bijzonder maakt is dat de tempratuur in Vlissingen niet lager kwam dan -1.6 graden. Een verschil van bijna 20 graden.

Op 10 februari wist zachte lucht onze omgeving te bereiken en ging het dooien. Op 13 februari viel er in het noorden nog enkele centimeter sneeuw maar op 16 februari steeg het kwik zelfs tot ruim 8 graden. De winter was echter nog steeds niet voorbij en een van de mooiste dagen moest nog komen!
Een lagedrukgebied die op 17 februari nog bij IJsland lag trok naar het zuidoosten en trok op 18 en 19 februari over ons land. Ten noorden van het lagedrukgebied werd opnieuw koude lucht aangevoerd en viel er veel sneeuw die samen met de krachtige wind de sneeuw in de noordelijke provincies flink deed stuiven. Er werden behoorlijke sneeuwduinen gevormd. In Noordwijk was er geen gesloten sneeuwdek maar ik kan mij nog goed herinneren hoe de sneeuw door de straten joeg en sneeuwduinen vormde die op diverse plekken tussen de 50 en 100 centimeter hoog waren. Helaas heb ik geen foto’s van deze dagen.

Op 20 en 21 februari bleef het nog de hele dag vriezen maar daarna viel de dooi in en was de winter van 1996 teneinde.

Echt heel erg zacht werd het echter niet en ook maart had nog een groot aantal vorstdagen. Halverwege maart zat de vorst nog steeds flink diep in de grond.

De winter van 1996 in cijfers

De winter van 1996 was een hele koude winter met in de Bilt een gemiddelde temperatuur van -0.2 graden, het was de op 6 na koudste winter sinds 1901. Het Hellmanngetal was opgelopen tot 150.5 en de winter telde 26 ijsdagen en 71 vorstdagen, het op 3 na grootste aantal van de afgelopen 120 jaar.
In het noorden was de winter nog een stuk kouder dan in de rest van het land, dat had voor een deel te maken met het feit dat daar meer sneeuw lag.
In Eelde was deze winter zelfs kouder dan de winter van 1979. De gemiddelde temperatuur was daar -1.9 graden en het Hellmanngetal was opgelopen tot maar liefst 254.1 punten. Alleen de winters van 1963, 1947, 1942, 1940 en 1929 hadden daar een hoger Hellmanngetal.

Op vrijwel alle fronten scoorde de winter van 1996 veel beter dan de winter van 1997. Meer vorstdagen, meer ijsdagen, meer dagen met matige vorst en meer sneeuw. Het enige verschil was dat de kou in de winter van 1997 gecentreerd was in een periode van 2.5 week en er dat jaar een Elfstedentocht werd gereden.